استقرار سیستم مدیریت بحران

مقدمه

مدیریت بحران به مجموعه اقدام هایی اطلاق می شود که قبل از وقوع، در حین وقوع و بعد از وقوع سانحه، جهت کاهش هرچه بیشتر آثار و عوارض آن انجام می گیرد. علمی، كاربردی است كه به وسیله مشاهده سیستماتیك بحران ها و تجزیه و تحلیل آنها در جستجوی یافتن ابزاری است كه به وسیله آن ها بتوان از بروز بحران ها، پیشگیری نمود و یا در صورت بروز آن در خصوص كاهش اثرات آن آمادگی لازم امداد رسانی سریع و بهبودی اوضاع اقدام نمود.

 

مخاطبان دوره مـدیریـت بحـران و واکنش در شرایط اضطراری

1- کارشناسان مدیریت بحران و واکنش در شرایط اضطراری

2- دانشجویان رشته های ایمنی، بهداشت و محیط زیست، مهندسی صنایع و مدیریت صنعتی

3- مدیران، کارشناسان و افسران HSE

4- مدیران سازمانها، شرکتها، شهرداری ها، بیمارستانها و ...

5- مشاوران، نمایندگان مدیریت

6- کارشناسان تضمین کیفیت

7- مسئولین اورژانس، بهداری، پرستاران و ...

 

سرفصل دوره مـدیریـت بحـران و واکنش در شرایط اضطراری

1- تاریخچه بحران

وقوع حوادث و ایجاد بحران در جوامع بشری تاریخچه ای به قدمت تاریخ زندگی انسان دارد. وقوع حوادث طبیعی از قبیل سیل، زلزله، طوفان، آتشفشان، بهمن و ... همواره در طول تاریخ عوامل تهدید کننده زندگی انسانها به شمار رفته است. این حوادث در برخی از موارد باعث نابودی کامل جوامع بشری شده اند به عنوان مثال در تاریخ آمده است که شهر پمپئی واقع در روم باستان در سال 79 میلادی بر اثر آتشفشان کوه وزوو به طور کامل نابود شده و کلیه ساکنین آن قربانی شده اند.

 

2- تاریخچه وقوع بحران در جهان

جدا از حوادث طبیعی که بشر از ابتدای موجودیت خود با آنها درگیر بوده است، حوادث و بحران های صنعتی نیز پس از رشد علمی و وقوع انقلاب صنعتی و شکل گیری صنایع عظیم و پیچیده به خصوص در قرن اخیر به زندگی انسانها وارد شده است به عنوان مثال می توان به حادثه کارخانه شیمیایی یونیون کار باید بوپال هند در سال 1984میلادی و یا حادثه نیروگاه هسته ای چرنوبیل اوکراین در سال1986 اشاره کرد.

 

3- بحران های صنعتی مهم جهان

• فاجعه گاز بوپال، هند
• انفجار (Oppau)، آلمان
• انفجار هالیفکس، کانادا
• ریزش سد بانکیائو، چین
• نشت نفت اکسون والدز، آلاسکا
• ریزش ساختمان سوار، بنگلادش
• انفجار معدن زغال‌سنگ بنشیهو، چین
• انفجار نیروگاه اتمی چرنوبیل، اوکراین

 

4- تاریخچه وقوع بحران در ایران

در تاریخ ایران حوادث طبیعی وحشتناکی مانند سیل و زلزله ثبت شده اند که در برخی از موارد حتی باعث نابودی کامل یک شهر و تمدن شده اند از جمله شهرهایی که در ایران بر اثر حوادث طبیعی به طور کامل از بین رفته اند می توان به شهر قومس که در حوالی شهر سمنان کنونی قرار داشت و بندر تاریخی سیراف که امروزه به بندر طاهری مشهور است می توان اشاره کرد. همچنین وقوع این حوادث در چند دهه اخیر نیز مشاهده گردیده است که از مهمترین آنها می توان به زلزله های آذربایجان در سال 1391 و زلزله بم در سال 1382 و زلزله رودبار در سال 1369 اشاره کرد. وقوع این حوادث در ایران به حدی است که گفته می شود در 90 سال گذشته تعداد 90 حادثه طبیعی مهیب در ایران رخ داده است.

 

5- تعاریف و اصطلاحات مدیریت بحران

• حادثه: رویدادی برنامه ریزی نشده است که می تواند باعث بروز خسارات جانی و مالی گردد.
• شرایط اضطراری: حادثه ای نسبتاً بزرگ که باعث بروز اسیب به افراد و خسارت به اموال مجموعه می شود و برای رفع آن نیاز به اقدامات داخلی در مجموعه تحت عنوان واکنش در شرایط اضطراری می باشد.
• بحران: رویدادی ناگهانی که بر اثر رخدادهای طبیعی و یا عملکرد انسانی به وقوع پیوسته و باعث ایجاد سختی و مشقت و خسارت در بخشی از جامع انسانی می شود و برای برطرف کردن آن نیاز به انجام اقدامات اضطراری داخلی و کمک های خارجی تحت عنوان مدیریت بحران می باشد.
• مدیریت بحران: یکسری فعالیت ها و عملیات پیوسته در قالب برنامه‌ریزی، سازماندهی، تشکیلات، رهبری، کنترل، هماهنگی و ... جهت پیشگیری از بحران، کاهش اثرات ناشی از آن و بهبود اوضاع بعد از بروز بحران می‌باشد.

 

6- بحران چیست؟

شرایطی است که در اثر حوادث طبیعی یا انسان ساخت به صورت ناگهانی و غیر قابل کنترل به وقوع می پیوندد و موجب سختی و مشقت برای و افراد در معرض شده و برای کنترل آن نیاز به انجام یک سری اقدامات اضطراری می باشد.

 

7- انواع بحران از نظر منشاء وقوع

بحران ها از لحاظ منشاء وقوع به دو نوع طبیعی و مصنوعی تقسیم‌ بندی می‌شوند. بحران‌های طبیعی شامل سیل، زلزله، طوفان، آتشفشان و ... می‌باشند .بحران های مصنوعی که به آنها بحران های انسان ساخت و یا تکنولوژیک نیز گفته می‌شوند شامل حریق و انفجار، نشت مواد سمی و رادیو اکتیو، تخریب سازه‌های عظیم و ... می باشند که ممکن است به صورت عمدی و یا غیر عمدی رخ دهند.

 

8- سطوح بحران

بحران های صنعتی بر اساس شاخص های شدت، وسعت و دامنه اثرات، میزان اختلال در نظم و امنیت جامعه، میزان کنترل و قابل مدیریت بودن به سطوح زیر طبقه بندی می‌گردند:

• سطح محدود شامل حوادثی است که با بسیج نیروهای داخلی صنعت مورد نظر قابل کنترل می‌باشد.
• سطح محلی شامل حوادثی است که علاوه بر نیروهای داخلی آن صنعت نیاز به کمک و امداد رسانی نیروهای امدادرسانی شهری موجود.
• سطح منطقه ای شامل حوادثی است که سطح آنها به حدی می باشد که نیاز به کمک‌رسانی و امداد از سایر شهرهای مجاور صنعت مور نظر باشد.
• سطح ملی که شامل حوادثی در صنایع می باشد که برای کنترل آنها نیاز به مشارکت دولت،  بسیج نیروها و امکانات کشوری باشد
• سطح بین المللی که شامل حوادثی در صنایع خاص خواهد بود که برای کنترل آنها جامعه جهانی باید مداخله کند.

 

9- مراحل اجرای سیستم مدیریت بحران

• پیشگیری و کاهش اثرات

شامل کلیه اقدامات اساسی و زیر بنایی مانند تحقیق و پژوهش، آموزش، اطلاع رسانی، تهیه و تدوین مقررات، ارزیابی حوادث و اقدامات اجرایی شامل مقاوم سازی، ایمن سازی، جداسازی توده های جمعیت از مراکز صنعتی و مناطق پر خطر طبیعی.

 

• آمادگی

عبارت است از مجموعه اقدامات فوری برای افزایش توان عملیاتی و ایجاد تسهیلاتی برای واکنشی موثر در برابر حادثه ای که روی داده است.

 

• مقابله با بحران

مقابله با بحران شامل انجام صحیح کلیه وظایف تمرین شده افراد و سازمان ها خواهد بود.

 

• بازسازی

عبارت است از اقدامات بازگشت به شرایط عادی قبل از وقوع بحران که شامل پاکسازی محل از آثار بحران، جمع آوری ضایعات به جا مانده، راه اندازی مجدد تجهیزات و در وسعت بزرگتر ساخت و ساز مناطق و محیط های تخریب شده است که با توجه به وسعت بحران افراد متفاوتی در آن شرکت خواهند داشت.

 

10- مهارت های مدیریت بحران

• بررسی

• رهبری
• هماهنگی
• جهت دهی
• ارائه چشم انداز
• برقراری ارتباط

 

11- وظایف مدیریت بحران

• ارزیابی خسارت
• هشدار و اطلاع رسانی
• انجام اقدامات حفاظتی و امنیتی
• راه اندازی مجدد خدمات عمومی
• مستند سازی و حفظ اسناد محرمانه
• به جریان انداختن منابع انسانی و مادی
• هماهنگی با سیستم فرماندهی حوادث I.C.S

 

12- آشنایی با سیستم فرماندهی حوادث I.C.S

ترکیبی از تاسیسات، تجهیزات، نیروی انسانی، رویه ها و سیستم های ارتباطی با وظیفه مدیریت منابع جهت رسیدن به اهداف که امروزه به صورت یک استاندارد جامع برای مدیریت سوانح در محل وقوع حادثه درآمده است.

 

13- فرایند برنامه ریزی و اجرای سیستم واکنش در شرایط اضطراری در صنایع

• مشخص کردن بحران در صنعت
• تعین منابع و تجهیزات لازم جهت کنترل بحران
• تشکیل تیم واکنش در شرایط اضطراری و کمیته بحران
• استقرار برنامه عملیاتی سیستم مدیریت بحران در کارگاه
• تعین میزان احتمال وقوع، شدت و میزان گسترش مخاطرات شناسایی‌شده