ارزیابی ریسک به روش FMEA (حالت‌های شکست و پیامدهای آن)

مقدمه

اولين كاربرد رسمي اين تجزيه و تحليل تحت عنوان FMEA در صنايع هوا فضاي ايالات متحده امريكا استفاده شد. در واقع آن زمان FMEA بعنوان يك نوآوري و ابتكار براي پيشگيري از اشتباهات و خطاهاي جبران ناپذيري مطرح گرديد كه وقوع هريك از آنها باعث خسارات و اتلاف سرمايه فوق العاده زياد میگرديد.

FMEA در ارزيابي ريسك روش تحليلي است كه میكوشد تا حد ممكن خطرات بالقوه موجود در محدوده‌اي كه در آن ارزيابي ريسك انجام میشود و همچنين علل و اثرات مرتبط با آن را شناسايي و رتبه بندي كند.

بعدها این تکنیک در خدمت صنعت شیمی در آمد و پس از آن، از این تکنیک برای پیشگیری از اتفاقات استفاده کردند. در استفاده از این تکنیک برای پیشگیری از خطرات با فلسفة بعد از وقوع پیش می روند.

در این روش تغیرات نسبتاً ساده و کم هزینه هستند در نتیجه فرایندی قوی و خلل ناپذیر خواهیم داشت.

FMEA می تواند در مورد فرایند ،مواد اولیه، مواد بینابینی و محصول مطرح شود و اعضای ان نیز بین 4 تا 6 نفر می تواند باشد.

ارزیابی ریسک فرآيند كلي برآورد نمودن/ محاسبه ميزان ريسك و تصميم گيري در خصوص قابل تحمل بودن/ نبودن ريسك می باشد. 

ريسك قابل حذف نيست. (از نظر عملي ريسك صفر وجود ندارد)

   هدف از برنامه هاي مديريت ريسك رساندن ريسك به حدود قابل قبول است، نه حذف كامل ريسك.

 

مخاطبان دوره FMEA

کارشناسان و مسئولین ایمنی

دانشجویان رشته های ایمنی، بهداشت و محیط زیست

مدیران فنی یا نگهداری و تعمیرات سازمان

کارشناسان واحد برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات

کارشناسان فنی

پرسنل واحد مهندسی

پرسنل واحد تضمین کیفیت

کارشناسان واحد تولید

 

سرفصل دوره FMEA

 

1- اصطلاحات و تعاريف

• رويداد: اتفاقي كه منجر به يك حادثه شده و يا پتانسيل منجر شدن به يك حادثه را داشته باشد.
• خطر: موقعيت يا منبع بالقوة ايجاد خسارت و يا بيماري، تخريب اموال، تخريب محيط كار و يا تركيبي از آنها
• شبه حادثه: رويدادي غير منتظره، برنامه ريزي نشده و ناگهاني كه منجر به ايجاد خسارت مالي وجاني نشود.
• حادثه: اتفاق/ رویداد ناخواسته اي كه منجر به مرگ، بيماري، صدمه، زيان مالی یا خسارات زیست ‏محیطی گردد.

 

2- تقسیم‏ بندی ريسك

• ‌‌ ريسك‌‌هاي تحت كنترل: در اين حالت كنترل‌‌هاي لازم براي اين ريسك‌‌ هاي مورد نظر انجام‌ شده و تا زمانيكه شرايط بازنگري ايجاد نشده نياز به انجام فعاليت تازه‌اي نيست.
• ريسك‌‌هاي خارج از كنترل: براي اين دسته از ريسك‌ها بايد اقدامات كنترلي جديد تعريف و انجام شوند.
• ريسك قابل تحمل: ريسكي كه ميزان آن تا حد قابل تحمل/ قابل پذيرش سازمان پايين آمده‌است.

 

3- انواع ارزيابي ريسك

• ارزيابي عمومي (General assessment)

در اين ارزيابي، تمركز بر يك فعاليت و يا واحد سازماني است و كليه خطرات و آسيب‌ هاي مرتبط بر آن شناسايي و ارزيابي میشوند.

 

• ارزيابي خاص (Specific assessment)

در اين ارزيابي، تمركز بر يك خطر يا ريسك يا آسيب معين است و وضعيت فعاليت‌هاي موجود در واحد سازماني در قبال آن ارزيابي میشود.

 

ارزیابی ریسک باید:

قادر به تعيين و شناسايي ريسك هاي مهم ناشي از كار باشد.

تعيين كند چه كساني و چگونه در معرض ريسك مي‏باشند.

اقدامات كنترلي لازم را اولويت بندي نمايد.

متناسب با ماهيت كار باشد.

به صورت دوره‏اي/ موردي بازنگري شود.

 

4- فعاليت های مورد توجه در ارزیابی ریسک

• فعاليت ‌هاي روتين: به فعاليتهاي اطلاق مي شود كه بصورت روزمره و برنامه ريزي شده صورت مي گيرد.
• فعاليت‌هاي غير روتين: به فعاليتهايي برنامه ريزي نشده و موردي نظير Shut down دستگاه ها، تعميرات اتفاقي، كارهاي اتفاقي و ... كه جزو فعاليتهاي معمول سازمان نمي باشد گفته مي شود.

 

5- روش های شناسايي خطر

برخی توصیه ها برای شناسایی خطرات:

• هیچ وقت به یک نفر برای شناسایی خطرات اکتفا نکنید.
• اصل ” دو سر بهتر از یک سر کار می کند را فراموش نکنید“
• از رویکرد تیمی استفاده کنید.
• از افراد خبره برای شناسایی خطرات استفاده کنید.

 

      پنج روش را میتوان براي شناسايي خطرات بكار برد:

• انواع بازرسي
• بررسي سوابق حوادث كه در گذشته رخ داده‌اند.
• بررسي قوانين و استانداردهاي ايمني و بهداشت كار
• بررسي وظايف افراد، روش‌هاي انجام كار، دستورالعمل‌ها و عملكردها
• مشورت با كاركنان، سرپرستان و عوامل كار، بررسي مشكلات و مسائل
• استفاده از چک ليستها بر مبنای الزامات موجود در استانداردها و آئين نامه ها  تکنيکی متداول است که در شناسايی ميزان انطباق با روش های استاندارد صنعت و برجسته کردن جنبه هايی که نياز به بررسی بيشتری دارند، بسيار مؤثر است.

 

6- مراحل انجام ارزيابي ريسك

     ارزيابي ريسك در قالب طرح كلي زير شروع میشود

• تخصيص منابع به گروه‌هاي ارزيابي
• تقسيم كردن عمليات به قسمت‌هاي قابل مديريت
• فراهم آوري پايش و بازنگري ارزيابی‌هاي تكميل شده
• تعيين انواع ارزيابي كه میتواند مورد استفاده قرار گيرد (عمومي، خاص و يا هر دو)

 

7- تعيين وظايف و كارها در ارزيابي ريسك

• مشخص كردن ‌فرآيندها و ارتباط آنها كمك زيادي در شناسايي خطرات خواهدكرد.
• مستندات كنترل كيفيت و توليد يك نقطه آغاز خوب براي انجام اين كار است. اگر كار در طريقي متفاوت از شيوه رايج آن انجام شود، ضروري است كه ارزيابي ريسك براي كارها آنچنانكه واقعاً انجام میشود نيز به كار گرفته شود.

 

8- اشخاص مرتبط با ريسك

• كاركناني كه نزديك به كار هستند (مثل مهندسين و سرپرستان)
• اعضاء عمومي شركت و نه لزوماً عضو محل (مثل كاركنان اداري)
• كاركناني كه عملاً كار انجام میدهند (مثل اپراتورهاي خط مونتاژ)
• ديگر كاركناني كه ممكن است از محل عبور كنند (مثل كارگران واحدهاي ديگر)

 

9- بازنگري ارزيابي ريسك

بازنگري ارزيابي بايد در فواصل معين انجام گردد. همچنين در صورت رخ دادن تغييرات زير میتوان بازنگري در ارزيابي را جهت معتبر بودن آن انجام داد. ارزيابی‌ها بايد تاريخ خاتمه معين داشته باشند.

• تغيير در قوانين
• تغيير در معيارهاي كنترل و طبقه‌بندي 
• هرگونه تغيير مشهود در نحوه انجام كار
• رويكرد به تكنولوژي جديد

 

10-تكنيك ‌هاي ارزيابي ريسك

• روش FMEA
• روش HAZOP
• روش WILLIAM FINE
• روش MIL-STD-882B

 

11-تشريح مراحل ارزیابی ریسک

• احتمال وقوع: مشخص میكند كه يك علت يا مكانيزم بالقوه خطر با چه تواتري رخ میدهد. تنها با از بين بردن يا كاهش علل يا مكانيزم هر خطر است كه میتوان به كاهش عدد رخداد اميدوار بود. احتمال رخداد بر مبناي 1 تا 10 سنجيده میشود. بررسي سوابق و مدارك گذشته بسيار مفيد است. بررسي فرايندهاي كنترلي، استانداردها، الزامات و قوانين كار و نحوه اعمال آنها براي دست يافتن به اين عدد بسيار مفيد است.
• تعيين علل خطر: شناخت كافي از محدوده مورد ارزيابي میتواند كمك فراواني براي شناسايي علل بوجود آمدن خطر باشد. اطلاعات فني ، زيست محيطي و ارگونوميك نيز در شناسايي بهتر علل موثر هستند.
• تعيين نرخ وخامت: شدت يا وخامت خطر فقط در مورد ”اثر “ آن در نظر گرفته میشود، كاهش در وخامت خطر فقط از طريق اعمال تغييرات در فرايند و نحوه انجام فعاليت‌ها امكان پذير است. براي اين وخامت خطر شاخص‌هاي كمي وجود دارد كه بر حسب مقياس 1 تا 10 بيان میگردد.
• تعيين خطرات بالقوه: تمام خطرات محيطي ، تجهيزاتي ، مواد ، انساني و... كه ايمني را تهديد مي كند بايد در نظر گرفته شود.
• بررسي اثرات هر خطر: اثرات هر خطر، اثرات احتمالي هستند كه خطر بر ايمني افراد میگذارند. اثرات خطر میتوانند مانند آتش سوزي، مسموميت ، شكستگي ، آسيب‌هاي مفصلي و غيره باشد.
•  
• نرخ احتمال كشف خطر: احتمال كشف نوعي ارزيابي از ميزان توانايي است كه به منظور شناسايي يك علت/مكانيزم وقوع خطر وجود دارد. به عبارت ديگر احتمال كشف توانايي پي بردن به خطر قبل از رخداد آن است. بررسي فرايند هاي كنترلي استاندارد ها، الزامات و قوانين كار و نحوه اعمال آنها براي دست يافتن به اين عدد بسيار مفيد است.
• چك كردن فرايندهاي كنترل: به منظور ارزيابي بهتر خطرات صورت میگيرد. بررسي برگه‌ عمليات استانداردها، الزامات و قوانين حاكم بر محيط كار و عوامل مربوط از جمله اين كارهاست.
• جمع آوري اطلاعات مربوط به فرايند: سايت يا مكاني كه در آن ارزيابي ريسك انجام میشود بايد كاملاً شناسايي و نحوه فعاليت‌ها و فرايندها به دقت بررسي شود.

 

 

 

جهت مشاهده سایر دوره ها کلیک نمایید