ارزیابی ریسک به روش FMEA (حالت‌های شکست و پیامدهای آن)

مقدمه

اولین کاربرد رسمی این تجزیه و تحلیل تحت عنوان FMEA در صنایع هوا فضای ایالات متحده امریکا استفاده شد. در واقع آن زمان FMEA بعنوان یک نوآوری و ابتکار برای پیشگیری از اشتباهات و خطاهای جبران ناپذیری مطرح گردید که وقوع هریک از آنها باعث خسارات و اتلاف سرمایه فوق العاده زیاد میگردید.

FMEA در ارزیابی ریسک روش تحلیلی است که میکوشد تا حد ممکن خطرات بالقوه موجود در محدوده‌ای که در آن ارزیابی ریسک انجام میشود و همچنین علل و اثرات مرتبط با آن را شناسایی و رتبه بندی کند.

بعدها این تکنیک در خدمت صنعت شیمی در آمد و پس از آن، از این تکنیک برای پیشگیری از اتفاقات استفاده کردند. در استفاده از این تکنیک برای پیشگیری از خطرات با فلسفة بعد از وقوع پیش می روند.

در این روش تغیرات نسبتاً ساده و کم هزینه هستند در نتیجه فرایندی قوی و خلل ناپذیر خواهیم داشت.

FMEA می تواند در مورد فرایند ،مواد اولیه، مواد بینابینی و محصول مطرح شود و اعضای ان نیز بین 4 تا 6 نفر می تواند باشد.

ارزیابی ریسک فرآیند کلی برآورد نمودن/ محاسبه میزان ریسک و تصمیم گیری در خصوص قابل تحمل بودن/ نبودن ریسک می باشد. 

ریسک قابل حذف نیست. (از نظر عملی ریسک صفر وجود ندارد)

هدف از برنامه های مدیریت ریسک رساندن ریسک به حدود قابل قبول است، نه حذف کامل ریسک.

 

مخاطبان دوره FMEA

• کارشناسان و مسئولین ایمنی
• دانشجویان رشته های ایمنی، بهداشت و محیط زیست
• مدیران فنی یا نگهداری و تعمیرات سازمان
• کارشناسان واحد برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات
• کارشناسان فنی
• پرسنل واحد مهندسی
• پرسنل واحد تضمین کیفیت
• کارشناسان واحد تولید

 

سرفصل دوره FMEA

 

1- اصطلاحات و تعاریف

• رویداد: اتفاقی که منجر به یک حادثه شده و یا پتانسیل منجر شدن به یک حادثه را داشته باشد.
• خطر: موقعیت یا منبع بالقوة ایجاد خسارت و یا بیماری، تخریب اموال، تخریب محیط کار و یا ترکیبی از آنها
• شبه حادثه: رویدادی غیر منتظره، برنامه ریزی نشده و ناگهانی که منجر به ایجاد خسارت مالی وجانی نشود.
• حادثه: اتفاق/ رویداد ناخواسته ای که منجر به مرگ، بیماری، صدمه، زیان مالی یا خسارات زیست ‏محیطی گردد.

 

2- تقسیم‏ بندی ریسک

• ‌‌ ریسک‌‌های تحت کنترل: در این حالت کنترل‌‌های لازم برای این ریسک‌‌ های مورد نظر انجام‌ شده و تا زمانیکه شرایط بازنگری ایجاد نشده نیاز به انجام فعالیت تازه‌ای نیست.
• ریسک‌‌های خارج از کنترل: برای این دسته از ریسک‌ها باید اقدامات کنترلی جدید تعریف و انجام شوند.
• ریسک قابل تحمل: ریسکی که میزان آن تا حد قابل تحمل/ قابل پذیرش سازمان پایین آمده‌است.

 

3- انواع ارزیابی ریسک

• ارزیابی عمومی (General assessment)

در این ارزیابی، تمرکز بر یک فعالیت و یا واحد سازمانی است و کلیه خطرات و آسیب‌ های مرتبط بر آن شناسایی و ارزیابی میشوند.

 

• ارزیابی خاص (Specific assessment)

در این ارزیابی، تمرکز بر یک خطر یا ریسک یا آسیب معین است و وضعیت فعالیت‌های موجود در واحد سازمانی در قبال آن ارزیابی میشود.

 

ارزیابی ریسک باید:

قادر به تعیین و شناسایی ریسک های مهم ناشی از کار باشد.

تعیین کند چه کسانی و چگونه در معرض ریسک می‏باشند.

اقدامات کنترلی لازم را اولویت بندی نماید.

متناسب با ماهیت کار باشد.

به صورت دوره‏ای/ موردی بازنگری شود.

 

4- فعالیت های مورد توجه در ارزیابی ریسک

• فعالیت ‌های روتین: به فعالیتهای اطلاق می شود که بصورت روزمره و برنامه ریزی شده صورت می گیرد.
• فعالیت‌های غیر روتین: به فعالیتهایی برنامه ریزی نشده و موردی نظیر Shut down دستگاه ها، تعمیرات اتفاقی، کارهای اتفاقی و ... که جزو فعالیتهای معمول سازمان نمی باشد گفته می شود.

 

5- روش های شناسایی خطر

برخی توصیه ها برای شناسایی خطرات:

• هیچ وقت به یک نفر برای شناسایی خطرات اکتفا نکنید.
• اصل ” دو سر بهتر از یک سر کار می کند را فراموش نکنید“
• از رویکرد تیمی استفاده کنید.
• از افراد خبره برای شناسایی خطرات استفاده کنید.

 

      پنج روش را میتوان برای شناسایی خطرات بکار برد:

• انواع بازرسی
• بررسی سوابق حوادث که در گذشته رخ داده‌اند.
• بررسی قوانین و استانداردهای ایمنی و بهداشت کار
• بررسی وظایف افراد، روش‌های انجام کار، دستورالعمل‌ها و عملکردها
• مشورت با کارکنان، سرپرستان و عوامل کار، بررسی مشکلات و مسائل
• استفاده از چک لیستها بر مبنای الزامات موجود در استانداردها و آئین نامه ها  تکنیکی متداول است که در شناسایی میزان انطباق با روش های استاندارد صنعت و برجسته کردن جنبه هایی که نیاز به بررسی بیشتری دارند، بسیار مؤثر است.

 

6- مراحل انجام ارزیابی ریسک

     ارزیابی ریسک در قالب طرح کلی زیر شروع میشود

• تخصیص منابع به گروه‌های ارزیابی
• تقسیم کردن عملیات به قسمت‌های قابل مدیریت
• فراهم آوری پایش و بازنگری ارزیابی‌های تکمیل شده
• تعیین انواع ارزیابی که میتواند مورد استفاده قرار گیرد (عمومی، خاص و یا هر دو)

 

7- تعیین وظایف و کارها در ارزیابی ریسک

• مشخص کردن ‌فرآیندها و ارتباط آنها کمک زیادی در شناسایی خطرات خواهدکرد.
• مستندات کنترل کیفیت و تولید یک نقطه آغاز خوب برای انجام این کار است. اگر کار در طریقی متفاوت از شیوه رایج آن انجام شود، ضروری است که ارزیابی ریسک برای کارها آنچنانکه واقعاً انجام میشود نیز به کار گرفته شود.

 

8- اشخاص مرتبط با ریسک

• کارکنانی که نزدیک به کار هستند (مثل مهندسین و سرپرستان)
• اعضاء عمومی شرکت و نه لزوماً عضو محل (مثل کارکنان اداری)
• کارکنانی که عملاً کار انجام میدهند (مثل اپراتورهای خط مونتاژ)
• دیگر کارکنانی که ممکن است از محل عبور کنند (مثل کارگران واحدهای دیگر)

 

9- بازنگری ارزیابی ریسک

بازنگری ارزیابی باید در فواصل معین انجام گردد. همچنین در صورت رخ دادن تغییرات زیر میتوان بازنگری در ارزیابی را جهت معتبر بودن آن انجام داد. ارزیابی‌ها باید تاریخ خاتمه معین داشته باشند.

• تغییر در قوانین
• تغییر در معیارهای کنترل و طبقه‌بندی 
• هرگونه تغییر مشهود در نحوه انجام کار
• رویکرد به تکنولوژی جدید

 

10-تکنیک ‌های ارزیابی ریسک

• روش FMEA
• روش HAZOP
• روش WILLIAM FINE
• روش MIL-STD-882B

 

11-تشریح مراحل ارزیابی ریسک

• احتمال وقوع: مشخص میکند که یک علت یا مکانیزم بالقوه خطر با چه تواتری رخ میدهد. تنها با از بین بردن یا کاهش علل یا مکانیزم هر خطر است که میتوان به کاهش عدد رخداد امیدوار بود. احتمال رخداد بر مبنای 1 تا 10 سنجیده میشود. بررسی سوابق و مدارک گذشته بسیار مفید است. بررسی فرایندهای کنترلی، استانداردها، الزامات و قوانین کار و نحوه اعمال آنها برای دست یافتن به این عدد بسیار مفید است.
• تعیین علل خطر: شناخت کافی از محدوده مورد ارزیابی میتواند کمک فراوانی برای شناسایی علل بوجود آمدن خطر باشد. اطلاعات فنی ، زیست محیطی و ارگونومیک نیز در شناسایی بهتر علل موثر هستند.
• تعیین نرخ وخامت: شدت یا وخامت خطر فقط در مورد ”اثر “ آن در نظر گرفته میشود، کاهش در وخامت خطر فقط از طریق اعمال تغییرات در فرایند و نحوه انجام فعالیت‌ها امکان پذیر است. برای این وخامت خطر شاخص‌های کمی وجود دارد که بر حسب مقیاس 1 تا 10 بیان میگردد.
• تعیین خطرات بالقوه: تمام خطرات محیطی ، تجهیزاتی ، مواد ، انسانی و... که ایمنی را تهدید می کند باید در نظر گرفته شود.
• بررسی اثرات هر خطر: اثرات هر خطر، اثرات احتمالی هستند که خطر بر ایمنی افراد میگذارند. اثرات خطر میتوانند مانند آتش سوزی، مسمومیت ، شکستگی ، آسیب‌های مفصلی و غیره باشد.
•  
• نرخ احتمال کشف خطر: احتمال کشف نوعی ارزیابی از میزان توانایی است که به منظور شناسایی یک علت/مکانیزم وقوع خطر وجود دارد. به عبارت دیگر احتمال کشف توانایی پی بردن به خطر قبل از رخداد آن است. بررسی فرایند های کنترلی استاندارد ها، الزامات و قوانین کار و نحوه اعمال آنها برای دست یافتن به این عدد بسیار مفید است.
• چک کردن فرایندهای کنترل: به منظور ارزیابی بهتر خطرات صورت میگیرد. بررسی برگه‌ عملیات استانداردها، الزامات و قوانین حاکم بر محیط کار و عوامل مربوط از جمله این کارهاست.
• جمع آوری اطلاعات مربوط به فرایند: سایت یا مکانی که در آن ارزیابی ریسک انجام میشود باید کاملاً شناسایی و نحوه فعالیت‌ها و فرایندها به دقت بررسی شود.

 

 

جهت مشاهده سایر دوره ها کلیک نمایید