مقدمه
احتمالا واژه‌ی ارگونومی را بارها به ویژه در محیط کار شنیده‌اید و در اغلب مواقع صحبت از این بوده که اِرگونومیِ درستی در محیط وجود ندارد. شاید دقیقا ندانید ارگونومی چیست، اما برداشت عمومی این است که ارگونومی باعث بهبود شرایط کار می‌شود. واقعیت این است که تعریف ارگونومی که در برخی واژه نامه‌ها «علم تلفیق کار و شرایط کار با ویژگی‌ها و نیازهای انسانی معنی شده است»، ساده نیست. اما شاید مهم‌تر از تعریف اِرگونومی، دانستن این باشد که ارگونومی ضمن کاهشِ آسیب‌های شغلی و هزینه‌های خدمات درمانی، کاربردی فراتر از محیط کار دارد، بهره‌وری و کیفیت محصول یا خدمات را افزایش می‌دهد و حتی بر زندگی شخصی و سلامتی هم تاثیر می گذارد.
مخاطبان دوره ارزیابی ریسک ارگونومـی
-
مهندسین صنایع، ایمنی و بهداشت حرفه ای
-
مدیران، کارشناسان و افسران HSE
-
علاقه مندان و دانشجویان رشته های ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE)
سرفصل دوره ارزشیابی ریسک ارگونومـی
1- تعریف ارگونومی
ارگونومی از دو کلمه یونانی "ارگو"به مفهوم کار و "نوموس" به مفهوم قانون و قاعده تشکیل شده است. علم اصلاح و بهینه سازی محیط، مشاغل و تجهیزات متناسب با محدودیتها و قابلیتهای انسان.
2- دامنه کاربرد ارگونومی
توجه ویژه به مسایل روحی- روانی افراد در محیط کار
وضعیت صحیح قرار گرفتن بدن (پوسچر مناسب بدن حین کار)
طراحی ابزار، وسائل، ماشین ها و تاسیسات به طرز صحیح و مطلوب
طراحی سیستم های تولیدی و فرآیندهای کاری از ساده تا پیچیده و بغرنج
طراحی روش انجام کار با توجه به بهترین نحوه اجراء و متناسب با سیستم عضلانی و ساختمان فیزیکی بدن انسان
شرایط فیزیکی مناسب در محیط کار (با توجه به عواملی از قبیل: دما، رطوبت، جریان هوا، ارتعاشات، سر و صدا، نور و روشنایی، گرد و غبار، تشعشعات و آلودگی های مختلف)
3- اولویت های کاربردی ارگونومی
سازماندهی کار
وسایل حفاظت فردی
طراحی ابزار/ ماشین آلات
بهبود طراحی ایستگاه کار
کاربرد اصول ارگونومی درجابجایی دستی بار
طراحی محیط کار(چیدمان، عوامل فیزیکی، ساختمان و...)
4- اختلالات اسکلتی عضلانی (MSDs)
عدم رعایت اصول ارگونومی موجب آسیب های اسکلتی عضلانی می گردد. MSDs میتواند بر روی بسیاری از اندام های بدن از جمله اندام هایی نظیر پشت، گردن، شانه ها، دستها و پاها اثر بگذارد. این اختلالات بیشتر بخشهای ذیل را درگیر می کند:
-
عضلات
-
تاندون ها
-
اعصاب
-
رباط ها
-
لیگمانها
5- شیوه های ارزیابی خطر بروز اختلالات اسکلتی – عضلانی
شیوه‌های گوناگونی برای ارزیابی مواجهه شغلی با ریسک فاکتورهای اختلالات اسکلتی- عضلانی وجود دارد. به کمک این روشها می‌توان مشاغلی که خطر ابتلا به این‌گونه اختلالات در آنها بالاست را شناسایی نمود. این روش ها شامل:
روش های مشاهده‌ای نظیر :
OWAS
مشخص شدن هر پوسچر بوسیله یک کد چهار رقمی که شامل 4پوسچر برای تنه، 3پوسچر برای بازو، 7پوسچر برای پاها می باشد.
RULA
اهداف:
-
ارایه روشی برای غربالگری سریع جمعیت کاری که با ریسک فاکتورهای اختلالات اسکلتی- عضلانی اندام فوقانی مواجهه دارند.
-
شناسایی فعالیت‌های ماهیچه‌ای مرتبط با پوسچر کار، اعمال نیرو و انجام کارهای استاتیک یا تکراری که به بروز خستگی ماهیچه‌ای کمک می‌کنند.
-
ارائه راهکارهایی برای پیشگیری از بروز اختلالات اسکلتی-عضلانی اندام فوقانی و کاهش شیوع آنها.
تعریف:
-
RULA بر پایه روشOWAS طراحی و توسعه یافته است به طوری که می‌توان گفت RULA شکل تکامل یافته OWAS برای ارزیابی خطر بروز اختلالات اسکلتی- عضلانی در اندام‌های فوقانی است.
-
در RULA پوسچر اندام‌های گوناگون بدن مشاهده شده و براساس اصول خاصی امتیازگذاری می‌شود. امتیازهای بالا نشان دهنده فشارهای اسکلتی- عضلانی بیشتر است. امتیاز پوسچر اندام‌های گوناگون با یکدیگر ادغام شده و سرانجام با درنظرگرفتن فعالیت ماهیچه‌ای و نیروی اعمال شده امتیاز نهایی که گویای خطر بروز آسیب است مشخص می‌گردد.
تاریخچه:
-
در طی دو دهه گذشته آگاهی نسبت به اختلالات اسکلتی-عضلانی اندام‌های فوقانی، مچ دست، آرنج یا شانه افزایش یافته است.
-
یکی از روش‌های ارزیابی خطر بروز آسیب‌های اسکلتی-عضلانی در اندام‌های فوقانی، RULA (ارزیابی سریع اندام فوقانی) می‌باشد.
-
روش RULA که از دسته روش‌های مشاهده‌ای قلم-کاغذی است توسط مک‌آتامنی و کورلت (1993) ارایه شده است.
REBA:
-
ارزیابی سریع کل بدن
-
روشی برای ارزیابی پوسچر در فعالیتهایی است که با وضعیتهای بدنی متنوع همراه باشد.
QEC و مزایای آن
-
شناسایی ریسک فاکتورهای MSD در چهار ناحیه کمر، شانه/ بازو، مچ دست/ دست و گردن
-
ارزیابی سطح خطر مواجهه با ریسک فاکتورهای MSD
-
ارزیابی اثربخشی مداخلات ارگونومیک در محیط کار
-
مقایسه سطح مواجهه با ریسک فاکتورهای MSD میان کارگران مختلف
-
اثر ترکیبی ریسک فاکتورهای مختلف و تعامل آنها در بروز MSD ارزیابی می‌شود
-
دارای حساسیت مطلوب
-
کاربرد برای طیف وسیعی از مشاغل
-
کاربرد ساده و ارزیابی سریع
-
ارزیابی توأم و متقابل مشاهده گر و شاغل
-
خصوصیات افراد مثل سابقه کار، سن، جنس، تجربه و ... مدنظر قرار می گیرد
-
مشاغل و پستهای کاری مستقلاً ارزیابی می شوند
6- سطوح اولویت اقدام های اصلاحی
-
پوسچرهای طبیعی و خنثی بدون اثر آسیب زا بر دستگاه اسکلتی-عضلانی، هیچگونه اصلاحی نیاز نیست.
-
پوسچرهایی که ممکن است اثر آسیب زا بر دستگاه اسکتی-عضلانی داشته باشند، انجام اقدام های اصلاحی در آینده نزدیک لازم است.
-
پوسچرهایی که دارای اثر آسیب زا بر دستگاه اسکلتی-عضلانی هستند. انجام اقدامات اصلاحی هر چه زودتر ضروری است.
-
فشار بیو مکانیکی این پوسچرها بر دستگاه اسکلتی-عضلانی بسیار آسیب زا بوده و انجام اقدام های اصلاحی بی درنگ لازم است.
7- نحوه محاسبه امتیاز فعالیت ماهیچه‌ای و تکرار حرکت
اگر پوسچر
- عمدتاً استاتیک است (برای بیش از یک دقیقه حفظ شده و ثابت نگه داشته می‌شود)
- به شدت تکراری است یا بیش از 4 بار در دقیقه تکرار می‌شود، آنگاه امتیار 1 در نظر گرفته شود.
اگر پوسچر
- نه استاتیک است و نه به شدت تکراری است، آنگاه امتیاز صفر در نظر گرفته شود.
8- تفسیر نهایی امتیاز سطوح اولویت اقدام های اصلاحی
سطح 1 : امتیاز نهایی 1 یا 2 مشخص می‌سازد که اگر پوسچر برای مدت زمان طولانی ثابت حفظ نشود یا به شدت تکرار نگردد قابل قبول است.
سطح 2 : امتیاز نهایی 3 یا 4 مشخص می‌سازد که مطالعه بیشتری در این زمینه لازم است و ایجاد تغییرات و مداخله‌ی ارگونومیک ممکن است ضروری باشد.
سطح 3 : امتیاز نهایی 5 و 6 مشخص می‌سازد که مطالعه بیشتر، ایجاد تغییرات و مداخله ارگونومی در آینده نزدیک ضروری است.
سطح 4 : امتیاز نهایی 7 یا بیشتر مشخص می‌سازد که مطالعه بیشتر، ایجاد تغییرات و مداخله ارگونومی فوراً ضروری است.
جهت مشاهده سایر دوره ها کلیک نمایید