تکنیک های شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی مبتنی بر استاندارد ISO 17776:2000

مخاطبان دوره ISO 17776 : 2000

• مدیران و کارشناسان HSE
• مدیران و کارکنان ایمنی صنایع نفت، گاز و پتروشیمی
• مدیران ارشد سازمان ها و صنایع
• دانشجویان رشته های بهداشت، ایمنی و محیط زیست

سرفصل های دوره ISO 17776 : 2000

مفاهيم ارزيابی ريسک و خطر

1. خطر (Hazard)
2. ريسک (Risk)
3. تجزيه و تحليل ريسک (Risk Analysis)
4. ارزيابی ريسک (Risk Assessment)
5. ارزشيابی ريسک (Risk Evaluation)
6. معيار غربالگری (Screening Criteria)

شناسايی خطرات و ارزيابی ريسک

به منظور ايجاد اطلاعات لازم جهت کمک به تصميم گيری در مورد نياز به اعمال اقدامات کاهش ريسک می باشد.

اقدامات کاهش ريسک

1- پيشگيری از رويدادها (يعنی کاهش احتمال وقوع)

2-کنترل رويدادها (يعنی محدودکردن وسعت و طول مدت يک رخداد خطرناک)

3-کاهش اثرات (يعنی کاهش پيامدها ) باشد.

اقدامات پيشگيرانه از قبيل استفاده از طراحي های ذاتاً ايمن تر و تضمين يکپارچگی دارائيها در صورت امکان می بايست مورد تاکيد قرار گيرد.

روشهای شناسايی خطر و ارزيابی ريسک

سطح و حدود فعاليتهای شناسايی خطر و ارزيابی ريسک بسته به مقياس و عمر تأسيسات در هنگام انجام فرايند ارزيابی و شناسايی متغير می باشد.

برای تأسيسات ساده تر مانند تسهيلات فراورش محدود، می توان به آئين نامه ها و استانداردهای شناخته شده به عنوان مبنای مناسبی که منعکس کننده تجربيات صنعتی در اين موارد است، اتکاء کرد.

چک ليستها

چک ليستها می بايست توسط نيروهای مجرب آشنا به طراحی و عملکرد تسهيلات و رويه ها  و استانداردهای شرکتی و صنعت تهيه شود. کارکنان کم تجربه تر می توانند از چک ليستها استفاده کنند، هر چند که اثربخشی تکنيک چک ليست به تجربة تهيه کنندگان آن و تلاش استفاده کنندگان بستگی دارد و قالب خلاقی برای شناسايی و ارزشيابی خطرات جديد در مواردی که تجربه وجود ندارد، محسوب نمی شود.

آئين نامه ها و استانداردها

آئين نامه ها و استانداردها دانش و تجربة گردآمده را منعکس می کنند که بر اساس عمليات انجام شده در سطح شرکت، ملی يا بين المللی جمع آوری شده اند. اين مدارک دروس آموخته شده از طراحي های قبلی، ارزيابي های خطرات و ريسک و بررسی حوادث و رويدادها را منعکس می کنند. در نتيجه شامل ارزيابی ذاتی خطرات و ريسک می باشند، زيرا خطرات پيشتر شناسايی شده و روشهای استاندارد کنترل و کاهش آنها تعريف شده است.

روشهای بازنگری ساختاری

هرجا که استفاده از ارزيابی ريسک و خطر بر اساس تکنيکهای بازنگری ساختاریStructural Review Techniques، مورد نياز باشد، رهنمودهای زير می توانند برای انتخاب روش مناسب به کار روند.

شناسايي خطر (HAZID)

HAZID تکنيکي است براي شناسايي تمامي خطرات بارز مرتبط با فعاليت مورد نظر.

اين فرايند در درجة نخست عبارتست از شناسايي تمامي پيامدهاي ناخواسته که ممکن است روي دهد و سپس شناسايي خطراتي که در صورت تحقق، سبب ايجاد آن پيامد مي شوند.  معمول است کليه خطراتي که منطقاً قابل پيش بيني اند، بدون توجه به بارز بودن يا نبودن ريسک آنها، در فهرست خطرات گنجانده شوند.

  پس از تهيه فهرست اوليه خطرات، بارز بودن يا نبودن هريک مورد ارزيابي بيشتر قرار می گیرند.

تحليل مقدماتي خطر (PHA)

PHA اغلب براي ارزيابي اوليه خطرات يک پروژه که در مراحل اوليه نظري و مهندسي قرار دارد، به کار مي رود. این روش به تکميل جزئيات طراحي نياز ندارد، اما شناسايي خطرات محتمل را در مراحل اوليه امکان پذير مي سازد و در نتيجه به انتخاب پرمزيت ترين نحوه آرايش تسهيلات و تجهيزات کمک مي کند.

تحليل خطرات شغلي (JHA)

Job Hazard Analysis يک روش کيفي براي ارزيابي ريسکهاي مرتبط با يک کار خاص به منظور تصميم گيري در مورد احتياط ها و تدارکات غيرمترقبه است (اقدامات كنترلي) که براي کاهش ريسک بايستي انجام شود.

تحليل درخت خطا (FTA)

FTA يک تکنيک ارزشيابي است که از آن مي توان براي تعيين علل مختلف يک رخداد خطرناک پيش بيني شده، استفاده مي شود.

اين تکنيک براي شناسايي علل خرابي تجهيزات تدوين شده و در ابتدا به عنوان ابزاري جهت ارزيابي قابليت اعتماد و دسترس پذيري به کار مي رفته است.

تحليل درخت رخداد (ETA)

ETA براي تحليل فرايندهاي پيچيده اي مناسب است که داراي چندين لايه سيستم ايمني يا رويه هاي اضطراري براي واکنش نسبت به رخداد آغازين مي باشند. 

تحليل خطر و قابليت بهره برداري (HAZOP)

در تحليل HAZOP  يک گروه چند تخصصي با استفاده از رويکردي سيستماتيک اقدام به شناسايي خطرات و مشکلات قابليت بهره‌برداري مي نمايد که در نتيجه انحراف از محدودة مورد نظر براي شرايط فرايند رخ مي دهند. رهبر مجرب گروه به صورت سيستماتيک و با استفاده از مجموعه اي از «لغات راهنما» که براي «پارامترهاي فرايند» در مکانهاي مجزا يا «نقاط مورد مطالعه» در سيستم فرايندکاربرد دارد، گروه را در مورد طراحي کارخانه راهنمايي مي کند. «نقطة مورد مطالعه» ممکن است يک نقطة مجزا در سيستم فرايند يا خط خاصي از خطوط لوله باشد.

تحليل حالات خرابي و آثار آن (FMEA)

FMEA براي شناسايي ترکيب خرابي‌هايي که ممکن است به حادثه منجر شوند، مناسب نيست. FMEA را مي توان به همراه ساير تکنيکهاي شناسايي خطر مانند HAZOP براي تحقيقات ويژه مانند سيستمهاي ابزار دقيق ويژه يا پيچيده، به کار برد.

مدلسازي اثرات فيزيکي (PEM)

PEM تکنيکي است که در آن از مدلسازي رياضي (معمولاً کامپيوتري) براي پيش‌بيني رفتار فيزيکي در شرايط حادثه استفاده مي شود. از PEM به طور گسترده در QRA جهت تخمين کمي ريسک استفاده مي شود. در بسياري از تکنيکهاي ارزشيابي ديگر که در آنها از مدلسازي رياضي براي تخمين پيامدهاي يک رخداد خطرناک با تواتر نامشخص يا بسيار تخميني استفاده مي شود، اين تکنيک به طور گسترده اي کاربرد دارد.

روش ویلیام فاین (William fine)

در اين روش ريسك از حاصل ضرب ميزان پيامد (شدت خطر) در ميزان تماس در ميزان احتمال وقوع خطر به دست مي آيد:   

         R = P * C * E

ارزشيابی اقدامات کاهش ريسک

رتبه بندی کلی اقدامات کاهش ريسک عبارتست از:

الف) پيشگيری

ب) کشف

ج) کنترل

د) کاهش

ه) پاسخ در شرايط اضطراری

همواره در درجة نخست بايستی توجه ويژه ای به اقدامات کاهش ريسک معطوف شود، چرا که موجب حذف يا کاهش احتمال وقوع رخدادهای خطرناک می شوند. کاربرد اصول طراحی ذاتا ايمن تر برای مديريت ريسک ارجحيت دارد.

مثال عملی از اجرای فرایند شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک

هدف از تدوين اين روش اجرايي، تشريح نحوه شناسايي مداوم خطرات HSE مربوط به فعاليتها، خدمات و محصولات، ارزيابي ريسك هاي مربوطه به منظور تعيين اولويت آنها جهت انجام اقدامات كنترلي به منظور كنترل ريسك و رسانيدن آن به پايين ترين حد ممكن ALARP در شرايط عملياتي نرمال، غيرنرمال و اضطراري براي كليه افراد، تجهيزات، مواد، محيط كار و شهرت مي باشد.